Εκπαίδευση, Σχολεία, Διδάσκαλοι Μεγάλου Ρεύματος

∆έν ὑπάρχουν ἱστορικές μαρτυρίες γιά νά γνωρίζουμε θετικά ποιά ἦταν ἡ ἐκπαίδευση ἰδιαιτέρως στήν χώρα τοῦ Μιχαηλίου (Μ. Ρεῦμα).

Ἡ ἄγνοια αὐτή ἀφορᾷ καί τήν πρό τῆς Ἁλώσεως καί μετά ἀπό αὐτήν περίοδο μέχρι τό 1752, ὁπότε ἐμφανίζονται οἱ πληροφορίες τοῦ μεγάλου κώδικα τοῦ Μ.Ρ.

Οἱ ὀνομασίες τῶν ἐκπαιδευτηρίων δέν διαφέρουν πολύ ἀπό τίς ὀνομασίες πού συναντᾶμε κατά τόν δέκατο ὄγδοο αἰῶνα εἴτε σέ πα-τριαρχικά γράμματα εἴτε στούς κώδικες τοῦ Μ.Ρ., «Σχολή τῶν κοινῶν γραμμάτων» εἴτε «Σχολή κοινή», «Σχολή τῆς χώρας τοῦ Ἀρναούτ-κιοϊ», «Σχολή τῶν Ἑλληνικῶν γραμμάτων», κ.ἄ. Τό Μέγα Ρεῦμα, ὡς πρός τήν ἐκπαίδευση, ἀκολούθησε τήν γενική γραμμή τῆς ἐξέλιξης καί τῆς προόδου τῶν Βυζαντινῶν. Μετά τήν ἅλωση, γιά ἀρκετό καιρό δέν θά ὑπῆρχε σχολεῖο στό Μ.Ρ. Οὔτε ὁ Γύλλιος οὔτε ὁ Γερλάχιος ἀναφέρουν γιά σχολεῖο Μ. Ρεύματος. Αὐτό ὅμως δέ σημαίνει ὅτι «ὁ ἱεροδιδάσκαλος», τοῦ χωριοῦ μέ μικρή μόρφωση δέν παρέδιδε στοιχειώδη μαθήματα στά παιδιά τοῦ χωριοῦ, ἤ μέσα στό νάρθηκα τῆς ἐκκλησίας ἤ σέ κάποιο κελί πού βρισκόταν στόν αὐλόγυρο τοῦ ναοῦ.

Ἡ ἀρχαιότερη μαρτυρία τοῦ κώδικα περί σχολῆς ἀνάγεται στό 1752. Ἕνα πενιχρό οἴκημα μονόπατο χτισμένο μέσα στόν αὐλόγυρο τῆς ἐκκλησίας μᾶλλον ἕνας ΟΝΤΑΣ (oda = δωμάτιο) ἦταν τό σχολεῖο τῆς χώρας τῶν Ἀσωμάτων. Ἦταν ἡ σχολή τοῦ 1752, ὅπου ἀπό τό 1769 ὡς τό 1771 δίδασκε ὁ εὐλαβής καί ἀπό ὅλους ἀγαπητός μοναχός Ἀμβρόσιος. Ὁ μεγάλος κώδικας ὁμιλεῖ γιά τό «κοινό» σχολεῖο. Ἀπό ἔγγραφο τοῦ 1760, φαίνεται ὅτι δέν ὑπῆρχε ἰδιαίτερο κτίριο κτισμένο γιά σχολεῖο. Ἐνοικιάζετο ἕνα σπίτι ὁπουδήποτε γιά νά χρησιμοποιηθεῖ ὡς ἐκπαιδευτικό κτίριο γιά τά παιδιά. Καί δέν ἐπρόκειτο μόνο γιά τά παιδιά τοῦ Μ.Ρ. ἀλλά καί τοῦ Βεβεκίου καί ἴσως καί τοῦ Κουρούτσεσμε.

Οἱ δασκάλες μας κ. Ὀλγίτσα, κ. Ὄλγα, κ. Ρωξάννη μέ τή διευθύντρια κ. Χατζοπούλου.

Τό πρόβλημα ἴσως νά λύθηκε τό 1797, χρονολογία τῆς ἱδρύσεως τοῦ σχολικοῦ κτιρίου, πού τό ἔλεγαν «Σχολεῖο τοῦ Βουνοῦ», κτισμένο πρός τήν ἀνηφόρα πού ὁδηγεῖ στό ἁγίασμα τοῦ Προφήτη Ἠλία. Κτίσθηκε ἀπό τόν ἀρχιτέκτονα Ἰωσήφ (Yusuf kalfa). Πολλοί τό ἔλεγαν καί «Ἐπάνω σχολεῖο». Ὁ κώδικας ἀναφέρει τή σχετική συμφωνία πού ἔγινε μεταξύ τοῦ ἀρχιτέκτονα καί τῶν ἐφόρων Μαργέλου καί ∆ιαμαντάκη. Καί μάλιστα ἀναφέρεται ὅτι ἐπειδή ὁ κάλφας δέν τήρησε τούς ὅρους τῆς συμφωνίας τοῦ περιέκοψαν 341 γρόσια. Τό 1817 τό οἴκημα αὐτό γκρεμίσθηκε ὅταν στήν ἐπιτροπή ἦταν πρόεδρος ὁ Κων. Παπαρρηγόπουλος καί ἔφορος τῆς σχολῆς ὁ γιατρός ἄρχοντας Φωτεινός.

Ὁ κ. Φ. Κουκουλές ἰσχυρίζεται ὅτι «δι’ Ἑλληνικόν καί κοινόν ὁμοῦ σχολεῖον ἐκτίσθη ἰδιαίτερον οἰκοδόμημα κατά τό 1797 ἔξω ἀπό τό χωριό καί δεξιά πρός τό ἐξωκκλῆσι τοῦ Πρόφ. Ἠλία». Αὐτό δέν φαίνεται νά εὐσταθεῖ πάντως. Ρητά λέγεται ὅτι τό 1760 δέν ὑπῆρχε κοινοτικό σχολικό κτίριο. Ἀπό τό 1811 φαίνεται ὅτι τό σχολεῖο τῶν «κοινῶν γραμμάτων» ἦταν κοντά στήν ἐκκλησία. Στό μεγάλο κώδικα καθορίζεται ὁ τόπος τοῦ τότε σχολείου νά βρίσκεται ἀπέναντι τῆς ἐκκλησίας καί πλάγια, στό κιόσκι τοῦ μακαρίτη αὐθέντου Σούτσου (ἀπέναντι τοῦ παλαιοῦ οἰκήματος τῶν τουλούμπατζίδων της Κοινότητας). Ἄρα λοιπόν στό χρονικό διάστημα αὐτό στό βουνό θά ὑπῆρχε μόνο ἡ «κατωτέρα σχολή».

Μετά τό γκρέμισμα τοῦ «σχολείου τοῦ βουνοῦ» ἐνοικιάζετο σπίτι.

Ἀργότερα κτίσθηκε τό σχολεῖο τῶν «κοινῶν γραμμάτων» μέσα στόν περίβολο τῆς Ἐκκλησίας. Ἐκεῖ κτίσθηκε τό 1850 τό πέτρινο οἰκοδόμημα τό ὁποῖο χρησίμευσε γιά πολλά χρόνια ὡς ἐκπαιδευτήριο. Ὡς σχολεῖο τῶν «Ἑλληνικῶν γραμμάτων» χρησιμοποιεῖτο κατ’ ἀρχάς ἕνα σπίτι πού βρίσκετο στούς πρόποδες τοῦ λόφου τοῦ Παριανοῦ. Τό 1826 ὁ μεγάλος κώδικας ἀναφέρει Ἑλληνική σχολή μεταξύ νεκροταφείου καί ἀσβεστάδικου καί ὄχι μέσα στόν περίβολο τῆς ἐκκλησίας. Ἀργότερα στήν Ἑλληνική σχολή βρίσκουμε μιά πέτρινη οἰκία μέσα στό χωριό, στήν ὁποία κατοίκησε ἀργότερα ἡ οἰκογένεια τοῦ ∆ημητρίου Ἐμμανουηλίδη πρίν τό 1950.

Τό 1902 κτίσθηκε τό ἄνω σχολικό κτίριο πλησίον τῆς ἐκκλησίας καί κοντά στά μνήματα, τό ὁποῖο μέχρι τῆς ἀνταλλαγῆς τῶν πληθυσμῶν χρησιμοποιεῖτο ἀποκλειστικά μόνο γιά ἀγόρια. Τό κτίριο τῆς λεγόμενης λέσχης διατίθετο γιά κορίτσια. Μετά τήν ἀνταλλαγή τῶν πληθυσμῶν τό κτίριο τῶν ἀρρένων λειτούργησε ὡς μικτή σχολή τῶν ὁποίων ὁ ἀριθμός τῶν μαθητῶν κυμαινόταν μεταξύ 250 καί 170. Τό 1948 ἡ τότε ἐφοροεπιτροπή ὑπό τήν ἡγεσία τοῦ ἀειμνήστου προέδρου της κ. Γ. Ζαβράκη βρῆκε ἕως καί 28.000 λίρες ποσό μέ τό ὁποῖο ἀνοικοδόμησε τό πρῶτο πάτωμα σέ πέτρινο. Γιά τήν βαφή τοῦ κτιρίου καί γιά τόν διάκοσμο φρόντισε ὁ καλός ὁμογενής καί ἄλλοτε κάτοικος Μ.Ρ. κ. Βασίλειος Τριανταφυλλίδης.

Μετά τό 1830, ἱδρύθηκε στό Μ. Ρεῦμα ἡ «ἀλληλοδιδακτική σχολή» ἡ ὁποία ἄφησε, πολλές ἀναμνήσεις. Ἡ σχολή αὐτή, ὅπως φαίνεται ἀπό τούς κώδικες, ἀντικατέστησε τή «σχολή τῶν γραμμάτων». Ἡ ἀντικατάσταση αὐτή δέν σημαίνει καί ταυτότητα τῶν δύο συστημάτων. Κατά τό ἔτος 1845 συναντᾶμε πάλι τήν ὀνομασία «κοινά». Ἐδῶ ὁ ὅρος κοινά σημαίνει μᾶλλον κοινοτικά σέ ἀντίθεση πρός τά «ἰδιωτικά» ὅπως λέμε σήμερα. Ἀπό τήν ἐποχή αὐτή ἀρχίζει νέα διοργάνωση τῶν σχολείων χάρις στή φροντίδα τοῦ Πατριαρχείου, ἀνωτάτης ἀρχῆς καί γιά τήν ἐκπαιδευτική ζωή τοῦ ἔθνους.

Γιά τήν «ἀλληλοδιδακτική σχολή» τοῦ Μ.Ρ. ἀναφέρει καί ὁ κ. Φ.Κουκουλές «τό 1833 ἄρχισε νά ἀνοικοδομῆται καί ἀλληλοδιδακτική σχολή, ἥτις μόλις τό 1838 συνετελέσθη». Ὅτι ὅμως ἡ «ἀλληλοδιδακτική σχολή» ὑπῆρχε καί πρό τοῦ 1834 καταφαίνεται καί ἀπό τό ὅτι κατά τό 1834 σημειώνεται στό μικρό κώδικα τό ἑξῆς γεγονός «ἀπό πρώην ἀλληλοδιδακτικόν, Ἰωάννην Βαρούχην λόγου κεριοῦ καί βοη-θείας γρόσια …». Ὁ ἀλληλοδιδακτικός διδάσκαλος εἶχε καί ἕνα βοηθό, τόν ὁποῖο ὁ κώδικας ὀνομάζει «ὑποτακτικόν» καί τόν ὁποῖο πλήρωνε ὁ ἴδιος ἀπό τό μισθό του. Κατά τό σχολικό ἔτος 1840–1841 διδάσκαλος ἀλληλοδιδακτικός ἦταν ὁ Φιλιππάκης μέ μισθό 600 γρόσια. Στά «ἐκπαιδευτικά» τοῦ Καλλίφρονος (σχολικό ἔτος 1860–1861) ἀναγράφεται σχολεῖο Ἑλληνικό καί ἀλληλοδιδακτικό. Ὁ ἴδιος μᾶς πληροφο-ρεῖ ὅτι στίς 6 Ὀκτωβρίου 1861 λειτουργεῖ παρθεναγωγεῖο στό Μέγα Ρεῦμα, μέ ἔφορους τούς Γ. Χρηστίδη, Σταῦρο Κελαϊδίτη καί Γρηγόρη Καλλιπολίτη.

Ἄξιον ἰδιαίτερης σημείωσης καί προσοχῆς εἶναι καί τοῦτο, ὅτι στό μικρό κώδικα ἀναγράφεται ἡ δαπάνη γιά τήν ταφή καί τό μνημόσυνο τῆς μακαρίτισσας «διδασκάλισσας» ∆όμνας. Ἡ δασκάλα αὐτή δίδασκε στό «κοινό» καί μετά στό «ἀλληλοδιδακτικό» σχολεῖο.

Βέβαια ἰδιαίτερο παρθεναγωγεῖο τότε δέν ὑπῆρχε. Πάντως εἶναι ἡ πρώτη ἐμφάνιση δασκάλας στό Μ. Ρεῦμα μεταξύ 1830–1836.

Ἀπό τόν ἴδιο Καλλίφρονα πληροφορούμαστε ὅτι κατά τό σχολικό ἔτος 1862–1863 τό Μ. Ρεῦμα εἶχε Ἑλληνικό καί ἀλληλοδιδακτικό σχολεῖο καί παρθεναγωγεῖο. Μαθητές τοῦ Ἑλληνικοῦ σχολείου ἀναγράφονται γύρω στούς 59, δάσκαλοι 3 κ.τ.λ.

Ἀρρεναγωγεῖο καί ἰδιαίτερα παρθεναγωγεῖο ὑπῆρχε μέχρι τό 1924.

Τό σύνολο μαθητῶν καί μαθητριῶν ἀνέρχονταν σέ 500. Τά μέσα τῆς ἐκπαίδευσης ἦταν πενιχρά, ἀλλά οὔτε τά σχολικά κτίρια ἀνταποκρίνο-νταν στούς ὅρους ὑγιεινῆς.

Στήν ἀλληλοδιδακτική σχολή χρησιμοποιοῦσαν καί πίνακες. Στήν586

Ἑλληνική σχολή διδάσκονταν μαθήματα ἀνώτερα, ἑρμηνεύονταν οἱ ἀρχαῖοι συγγραφεῖς Ἕλληνες καί Λατῖνοι, ὅπως π.χ. ὁ Θουκυδίδης καί ἄλλοι. Τό 1842 προμηθεύεται ἡ σχολή ἕνα λεξικό ἀγγλοελληνικό ἔναντι 80 γροσίων καί ἕνα ἄλλο Ἑλληνικό ἔναντι 120 γροσίων. Καί ὁ Πατριάρχης Γρηγόριος ὁ ΣΤ΄ χάρισε ἀρκετά βιβλία στό σχολεῖο τοῦ Μ.Ρεύματος, ἀλλά δυστυχῶς, καθώς παρατήρησε καί ὁ κ. Φ. Κουκουλές, διασκορπίστηκαν καί χάθηκαν.

Στούς δασκάλους ἔδιναν δῶρα κατά τήν περίοδο τῶν ἐξετάσεων τίς ὁποῖες ὀνόμαζαν «γυμνάσιο». Τά δῶρα ἦταν ἤ χρηματικά ποσά ἤ διάφορα ἀντικείμενα. Τό 1812 ὁ μεγάλος κώδικας ἀναγράφει φιλοδώ-ρημα στό δάσκαλο τοῦ Ἑλληνικοῦ Μάρκο τήν ἡμέρα τοῦ γυμνασίου καί 40 ἄσπρα. Κατά τό 1840 ὁ ἔφορος Ἀντώνιος ἀναγράφει στό μικρό κώδικα ὡς ἀντίτιμο χαλιῶν πού δωρίστηκαν σέ δύο δασκάλους τοῦ Ἑλληνικοῦ σχολείου μετά τίς ἐξετάσεις. Ὡς δῶρο Χρι-στουγέννων γιά 4 δασκάλους σημειώνει ὁ ἴδιος ἔφορος, ἀντίτιμο καφέ καί ζάχαρης. Κατά τό σχολικό ἔτος 1802–1803 δίνονται στόν πρῶτο δάσκαλο τοῦ σχολείου τῶν κοινῶν γραμμάτων γιά τό ἀνάλογο τοῦ δίσκου του. Οἱ δάσκαλοι λοιπόν κατέφευγαν καί στόν ἀπό ἐκκλησίας δίσκο γιά νά μπορέσουν νά συντηρηθοῦν ὄχι ἀξιοπρεπῶς, ἀλλά γιά νά μή φυτοζωοῦν. Ὁ παιδαγωγός εἶχε ὡς φιλοδώρημα δύο δίσκους τό χρόνο, τήν Κυριακή τοῦ Θωμᾶ καί τήν ἑορτή τῶν Εἰσοδίων. ∆υστυχῶς δέν εἶναι δυνατόν νά καταρτισθεῖ πλήρης κατάλογος τῶν προσώπων πού δίδαξαν στά δύο σχολεῖα, «κοινόν» καί «Ἑλληνικόν» τοῦ Μ. Ρεύματος. Ὁ πρῶτος γνωστός ἀπό τούς κώδικες δάσκαλος τοῦ κοινοῦ σχολείου εἶναι ὁ ἱερέας Ἀμβρόσιος. Μετά τόν Ἀμβρόσιο (1752–1788) μνημονεύεται ὁ Ἀντώνιος (1789) καί Ἰωακείμ (1795–1803).

Ἐδῶ πρέπει νά προστεθεῖ καί ὁ ἱερομόναχος Ἰωσήφ, ὁ ὁποῖος στό ὑπόμνημα τῆς ἐκλογῆς του ὡς χωρεπίσκοπος τοῦ Μ. Ρεύματος σημειώ-νεται, ὡς δάσκαλος. Ἡ προαγωγή του στό ἀρχιερατικό ἀξίωμα ἔλαβε χώρα τό 1806. Σύγχρονός του ἦταν καί ὁ δάσκαλος Λαυρέντιος, κλη-ρικός κατά πᾶσα πιθανότητα. Ἀπό τό 1798 μέχρι τό 1816 δίδαξαν οἱ: ∆αμασκηνός (1798), Μακάριος (1806), Χρύσανθος ὁ Χῖος, Παπᾶ Γιάν-νης παιδαγωγός, Μεθόδιος, Γαλακτίων, Μιχαήλ κ.ἄ. Ἀπό τά ὀνόματα φαίνεται ὅτι καί ἐδῶ πρόκειται περί κληρικῶν ἱεροδιδασκάλων. Ἀνα-φέρονται καί δύο Ἑπτανήσιοι δάσκαλοι ἤ μᾶλλον ὑποδιδάσκαλοι, ὁ Γεώργιος καί ὁ Γιάνκος Βουλισμᾶς. Τοῦ ἀλληλοδιδακτικοῦ σχολείου δάσκαλοι γνωστοί ἦταν, ὁ Ἰωάννης Βαρούχας (1833), ὁ Νικόλαος (1737), ὁ Φιλιππάκης καί ὁ Μιχαήλ ὑποδιδάσκαλος ὁ ὁποῖος ἐκτελοῦ-σε καί χρέη παιδονόμου (1840). ∆άσκαλοι τοῦ Ἑλληνικοῦ σχολείου ἀναφέρονται ὁ Χρύσανθος (1794) ὁ παιδαγωγός Παπᾶ Γιάννης, ὁ Φιλάρετος, ὁ ὑποδιδάσκαλος Ἄνθιμος (1803–1810), ὁ Ἀλέκος (1810–11), ὁ Μᾶρκος (1812), ὁ Μιχαήλ Παπουτσάκης πού ἐνταφιάσθηκε στόν περίβολο τοῦ ναοῦ (1818) καί τοῦ ὁποίου ἡ ἐπιτύμβιος πλάκα σκέπαζε τό δάπεδο τοῦ ναοῦ τῆς Ἁγίας Παρασκευῆς. Κατά τά ἔτη 1808–1818 ἀναφέρεται ὡς δάσκαλος τοῦ Ἑλληνικοῦ σχολείου καί ὁ Κωνσταντῖνος Σάββας. Κατά τό 1812 ὑπῆρχαν τρεῖς δάσκαλοι στούς ὁποίους ἡ ἐπιτροπή τοῦ σχολείου πλήρωσε χαράτζι (μπεντέλι), μᾶς πληροφοροῦν οἱ κώδικες τοῦ Μ.Ρ.

Κατά τό σχολικό ἔτος 1800–1801 στόν «κοινόν» διδάσκαλο δίνο-νταν ἐτήσια γρ. 181. Στόν διδάσκαλο ἐτήσια 87 γρ. καί 60 ἄσπρα, στόν δάσκαλο Φιλάρετο 125 τό χρόνο. Στόν ὑποδιδάσκαλο Ἄνθιμο μηνιαίως δίνονταν ἀπό τούς ἐπιτρόπους τῆς σχολῆς. Στό δάσκαλο τοῦ Ἑλληνικοῦ σχολείου Ἀλέκο τό ἔτος 1807 τούς μέν πρώτους 6 μῆνες δίδονταν μηνιαῖος μισθός 50, τούς δέ ἄλλους 6 μῆνες μισθός 60 γροσίων.

Μέ τήν πάροδο τοῦ χρόνου αὐξάνουν καί οἱ μισθοί, ὄχι μόνον γιατί δίνεται περισσότερη σημασία στά γράμματα, ἀλλά καί γιά τί ἡ ἀξία τοῦ νομίσματος τῆς σουλτανικῆς Τουρκίας ἄρχισε νά πέφτει. Τό 1839– 1840 ὁ δάσκαλος τοῦ Ἑλληνικοῦ σχολείου Γεώργιος Ραφάνης παίρνει μηνιαῖο 650 γρ. Οἱ μισθοί αὐτοί αὐξανόμενοι συνεχῶς ἔφθασαν τίς 3 καί 4 καί 5 χρυσές λίρες μηνιαίως. Μέ τό χάρτινο νόμισμα ἀπό τό 1914 καί μετά πληρώνονται ἀνάλογα. Μετά τό δεύτερον παγκόσμιο πόλεμο οἱ μισθοί βελτιώθηκαν αἰσθητά.

Τό 1840 ἡ Ἑλλην. σχολή εἶχε δασκάλους ἄριστης φήμης ἀπό τούς ὁποίους μερικοί τίμησαν καί τή Μ. τοῦ Γένους Σχολή. Ὁ Γεώργιος Ρα-φάνης δίδαξε γιά πολλά ἔτη στήν πατριαρχική αὐτή σχολή ἀφοῦ προ-ηγουμένως δίδαξε στό Ἑλληνικό σχολεῖο τοῦ Μ. Ρεύματος. Ὡς συντα-ξιοῦχος τῆς Μ. τοῦ Γένους Σχολῆς τιμήθηκε ὑπέργηρος πλέον μέ παρά-σημο τῆς Ἑλλ. Κυβέρνησης. Ἐπίσης ἀναφέρεται ὁ μακαρίτης Καλλί-φρων ὁ ὁποῖος ἀργότερα ἐξέδιδε καί τόν «Ἀνατολικό Ἀστέρα» καθώς καί τήν «Ἐκκλησιαστική Ἐπιθεώρηση». Ὁ ἴδιος δέ ἐκφράζεται ὡς ἑξῆς περί τῆς διδασκαλίας του στό Μ. Ρεῦμα: «Μετά τήν ἐκ τῆς Ξηροκρηνείου σχολῆς ἀποφοίτησίν μου, ἀνέλαβον τό διδασκαλικόν ἐπάγγελμα κατά πρῶτον (1840) ἐν Μ. Ρεύματι ὅπου ἐδίδαξα ἐπί μικρόν τάς προ-καταρκτικάς τάξεις τῆς Ἑλληνικῆς σχολῆς τῆς συνοικίας ταύτης μέχρι τό 1841 κατά Μάϊον».

Ἀπό τούς δασκάλους πού δίδαξαν στό χωριό καί εἶναι ἄξιοι μνεί-ας, εἶναι, ὁ Φαίδωνας Κουκουλές ὁ ὁποῖος ἀργότερα δίδασκε καί στό Πανεπιστήμιο Ἀθηνῶν. ∆ίδαξε στό Μ.Ρ. γιά δύο χρόνια καί ἄφησε ἄριστες ἐντυπώσεις. Ἄξιος μνείας εἶναι καί ὁ Γεώργιος Γεωργιάδης. Προκοπιεύς, διευθυντής τοῦ ἀρρεναγωγείου Μ. Ρεύματος Κατά τά τε-λευταῖα χρόνια τῆς ζωῆς του δίδαξε στήν Μ. τοῦ Γένους Σχολή. ∆ια-κρίνονταν γιά τίς γραμματικές του γνώσεις. Καλῶς διηύθυνε τήν σχολή τῶν ἀρρένων μέχρι τό 1924 ὁ Γιώκας, διορισθείς ὡς Ἕλληνας ὑπήκοος, κατόπιν στήν Ἰκαρία. Ἄριστα διηύθυνε τό Παρθεναγωγεῖο καί μετά τήν μικτή σχολή ἡ Ἀθηνᾶ Γαβριήλ. Ἄφησε καλές ἐντυπώσεις στήν μαθητιῶσα νεολαία ἀλλά καί στούς γονεῖς.

Αὐτά γιά τήν ἐκπαίδευση στό Μ.Ρ. μέχρι καί τό 1948. Τήν ἐποχή πού ἀκολούθησε μέχρι καί τό 1999, θά σᾶς τήν περιγράψουν οἱ ἴδιοι πρωταγωνιστές δάσκαλοι κ.λ. πού ἀκόμη βρίσκονται ἐν ζωῇ καί οἱ ὁποῖοι ἔζησαν καί τό μεγαλεῖο τῆς σχολῆς μέχρι τόν Ἰούλιο τοῦ 1974, ἀλλά καί τό μαρασμό πού ἀκολούθησε, σέ μελλοντικές ἀναβαθμίσεις αὐτῆς τῆς σελίδας